Zweedse hoogmoed: Morele supermacht of jaloerse buur?

De Kungsleden, een meer dan 400 kilometer lang hike-traject door Europa’s laatste wildernis, start boven de poolcirkel in het Zweedse dorpje Abisko. Daar kronkelt het traject zuidwaarts door Lapland. Hier lopen rendierkuddes, elanden, lynxen en beren elkaar in de weg. De hike beloont de wandelaar met adembenemende vergezichten, woeste bergdalen en wilde stromen smeltend sneeuwwater die in meren en rivieren uitmonden. Het zijn de aders die de Laplanders en hun rendieren al duizenden jaren van leven voorzien.

Zo rijk als een trol

Aangekomen bij Teusajaure, een berghut onderaan de voet van een waterval, ontmoette ik een vrouw die me een taboe openbaarde. Zweden staat in het buitenland bekend als het land van open grenzen dat vele gastarbeiders, asielzoekers en vluchtelingen opving. Maar door jaren van economische malaise vertrokken sinds het jaar 2000 grote aantallen autochtone Zweden zélf als gastarbeider naar buurland Noorwegen. Iedere zomer zoeken tienduizenden Zweedse jongeren er baantjes om er “zo rijk als een trol” te worden. Velen emigreerden permanent. Alleen de Noorse hoofdstad Oslo telt al meer dan 50.000 Zweedse gastarbeiders, meer dan 10% van de stadsbevolking.

Hoe komt dat? De afgelopen vijftien jaar draaide een eeuwenoud rollenpatroon tussen beide landen onverwacht om. Lange tijd exploiteerde een rijker Zweden haar buurland als een soort kolonie voor natuurlijke hulpbronnen. Historisch gezien waren het de Noren die bij de buren baantjes kwamen zoeken. Maar vanaf 1969 kwam daar verandering in, toen de Noren voor de kust van hun land grote olievoorraden ontdekten. Inmiddels is Noorwegen de op zeven-na-grootste olie-exporteur ter wereld. Het bracht de bevolking van amper vijf miljoen inwoners ongekende welvaart.

Noorse olie

In het tijdperk voor de olie gold Noorwegen nog als het armste land van Europa, een praktisch derdewereldland waar mensen ‘s winters gevangen zaten tussen de dichtgevroren fjorden, afgesneden van de buitenwereld. Veel Noren leden ‘s winters echte honger en vreesden de hongerdood. Vandaag beheren ze een nationaal pensioenfonds ter waarde van meer dan 750 miljard dollar, het grootste beleggingsfonds ter wereld. Handje contantje maakt iedere Noor aanspraak op meer dan anderhalve ton pensioenbonus.

De Noren hebben nu zoveel geld dat ze niet weten wat ze ermee moeten doen. En dat steekt de buren, want Zweden wisten zich de afgelopen eeuwen verzekerd van hun dominantie economische en culturele positie in Scandinavië. De regionale macht die Zweden naar zich toetrokken was zo vanzelfsprekend dat het land zelfs geen oorlog meer hoefde te voeren om die positie te verdedigen. Het land tijdens de Tweede Wereldoorlog dan ook net als Zwitserland neutraal, met als gevolg dat Duitse troepen zonder weerstand naar Noorwegen konden marcheren om de Noordzeekust te controleren.

Hoogmoed voor de val

Die vanzelfsprekendheid bleek misplaatste hoogmoed. Bij gebrek aan eigen onontdekte hulpbronnen zoals de Noordzee-olie legde de Zweedse economie het snel af tegen de Noorse. Zoals in de grafiek hierboven te zien is, steeg het Noorse bruto nationaal product (bnp) de afgelopen vijftien jaar tot bijna het dubbele van dat van Zweden. Door de sterke economische groei ontstond er in Noorwegen een tekort aan arbeidskrachten dat Zweedse invalmigranten zijn komen aanvullen. De Zweden zijn immers hoogopgeleid en de taal lijkt als twee druppels water op het Noors.

Omgekeerd hebben veel Noren door hun gratis rijkdom eigenlijk geen zin meer om te werken. Werken is voor Zweden. De norvégien riche leeft liever een onderdrukte nationale trots uit. Ze wrijven het de buren in dat nu Noorwegen het rijkste land is geworden en de Zweden hun vuile werk maar moeten komen opknappen. Een populair Noors kledingmerk heet bijvoorbeeld Anti Sweden. Popmusici schilderen de Zweedse gastarbeiders af als verwijfde dronkenlappen. In reactie daarop maakten Noorse kunstenaars een documentaire om uit te leggen dat ook “Zweden mensen zijn”. (Het valt op dat blanke mensen elkaar onderling met groot venijn durven discrimineren.)

Morele supermacht?

De nu tweederangs Zweden hebben voor hun historische arrogantie een flinke trap in het kruis gekregen. Het statusverlies doet pijn, maar juist daarin ligt de verklaring voor de uiterst ‘progressieve’ politiek die het land is gaan voeren. Want wat de Zweden niet met zwart goud konden winnen, losten ze op met zwarte mensen. Terwijl Noorwegen de olierijkdom aanboorde, boorde Zweden een eindeloze stroom goedkope arbeidsmigranten aan van arme, afhankelijke mensen uit voornamelijk moslimlanden. Ze zetten de massamigratie in als middel om het terugtrekkende economische tij te keren.

Dat werpt een ander licht op het land van IKEA en köttbullar. Zweden hebben zich naar de buitenwereld toe traditioneel als morele supermacht gepresenteerd. Zij zijn toch die mensen die uit zuiver christelijk-altruïstische motieven hun land in een nationaal opvangkamp veranderden, alleen maar om mensen in nood een beter leven te bieden? In werkelijkheid worden migranten schaamteloos uitgebuit zoals dat vroeger met de Noren gebeurde. Asielzoekers die in de belofte van huis, auto en gratis vrouw trappen, staan voor ze het weten in de noordelijk gelegen Kiruna-mijn ijzererts te beitelen. In dezelfde mijn werden vroeger Laplanders als slaaf te werk gesteld, nu zijn het Afrikaanse vluchtelingen. Ondertussen eigenen autochtone Zweden zichzelf de beter betalende Noorse baantjes toe.

Westers verval

Wat in Scandinavië in het klein gebeurt, zien we op grote schaal terug tussen Oost- en West-Europa. West-Europa wist zichzelf te verrijken door het aanboren van nieuwe wereldmarkten en zwengelde zo de globalisering aan, terwijl Oost-Europese, Midden-Oosterse en Afrikaanse migranten de benodigde gastarbeid kwamen brengen. Het Westen verrijkte zich op kosten van de gastarbeiders, die als moderne slaven het vuile werk kwamen opknappen. Maar de geopolitieke verschuivingen die zulke massamigraties in gang hebben gezet, lijken overal ter wereld samen te komen op dezelfde doodlopende weg.

Net als Zweden waant het Westen zich met Amerika voorop als vanzelfsprekend het culturele, economische en morele centrum van de wereld, tot ergernis van andere wereldbeschavingen. De westerse arrogantie is hoogmoed, want in werkelijkheid hebben Europa en Amerika al lang geen visie meer. De Idee Europa is opgebrand en onder de lipstick stelt Amerika niets meer voor dan een mislukte Britse kolonie. Toen de Grieken 2400 jaar geleden de directe democratie uitvonden, hadden ze niet kunnen vermoeden dat de westerse mens zijn vrijheid zo zou verkwanselen. Westerlingen lijden aan ontkenning en weigeren te accepteren dat ze al over hun hoogtepunt heen zijn.

Ommekeer

We zullen zelf weer aan de slag moeten. Laat de vechtlust van de Spartanen ons opnieuw inspireren, net als de architecten van het Romeinse Rijk, de dappere kruisvaarders, de reizen van Columbus of de NASA-ingenieurs die een mens op de maan zetten. Laat het heden maar barsten. We bedenken een nieuw Idee voor Europa en bouwen een brug tussen ons glorieuze verleden en een glorieuze toekomst. Wat in ieder geval vaststaat, is dat we die brug zélf zullen bouwen.